Γιατί τα δημοσιεύω;
1. Δίνουν μια εικόνα για τις δωροδοκίες της Novartis, οι οποίες απευθυνόταν κυρίως σε γιατρούς και φαρμακοποιούς (δώρα ταξίδια συνέδρια κλπ). Αυτή την εικόνα διαπίστωση και η έρευνα της (παραιτηθείσας) κα Ράικου, τ. εισαγγελέως για την δίωξη της διαφθοράς και υπεύθυνης για την υπόθεση Novartis.
2. Καταλήγει (το πρώτο άρθρο) σε δήλωση του υπουργού Υγείας κ Ξανθού, στην οποία η παραπάνω εικόνα αναπαράγεται.
3. Η εικόνα επομένως που προβάλλει η κυβέρνηση σήμερα είναι σε αναντιστοιχία με τα όσα έχουν διαπιστωθεί και τεκμηριωθεί μέχρι σήμερα.
4. Το FBI έχει έρθει στην Ελλάδα για να πάρει καταθέσεις. Στις καταθέσεις αυτές δεν προέκυψε η συμμετοχή των προσώπων που σήμερα φέρονται αναμεμιγμένα (υπουργοί πρωθυπουργοί κλπ)
5. Η παροχή προστασίας στους τρεις μάρτυρες προυποθέτει την πειστική και αληθοφανή μαρτυρία που καταθέτουν.
6.Η πηγή που το δημοσιεύει είναι φιλοκυβερνητική.
Τα γενόσημα σκάνδαλα της Novartis ανά την υφήλιο
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις σημαντικότερες εξαγορές-συνεργασίες της τα τελευταία χρόνια:
● Το 2000 δημιουργεί μια νέα εταιρεία, τη Syngenta, μαζί με μια άλλη φαρμακευτική, την AstraZeneca, στον τομέα των αγροτικών φαρμάκων.
● Το 2005 αποκτά έναντι 8,2 δισ. δολαρίων τη Hexal, μία από τις κορυφαίες γερμανικές εταιρείες γενοσήμων, αλλά και την Eon Labs, μια ανερχόμενη αμερικανική εταιρεία γενοσήμων.
Την επόμενη χρονιά αποκτά την αμερικανική εταιρεία Chiron Corporation, με ειδίκευση στα εμβόλια και στα βιοφαρμακευτικά σκευάσματα.
● Το 2009 αποκτά το 85% της κινεζικής εταιρείας εμβολίων Zhejiang Tianyuan Bio-Pharmaceutical Co., Ltd. Θα αποτελέσει το όχημά της για να μπει στην αγορά της Ασίας.
● Το 2010 κάνει το μεγάλο μπαμ και έναντι 39,3 δισ. δολαρίων εξαγοράζει την αμερικανική Alcon, τη μεγαλύτερη εταιρεία οφθαλμολογικής φροντίδας στον πλανήτη.
● Το 2011 εξαγοράζει την Genoptix, εταιρεία διαγνωστικών εργαστηρίων, ενώ ένα χρόνο αργότερα αναδεικνύεται στον μεγαλύτερο κατασκευαστή γενόσημων φαρμάκων για το δέρμα, με την εξαγορά της Fougera Pharmaceuticals για 1,5 δισ. δολάρια.
● Το 2014 η εταιρεία κάνει το δεύτερο μεγάλο μπαμ και συνεργάζεται με τη βρετανική φαρμακευτική GlaxoSmithKline, όπου έναντι 16 δισ. δολαρίων αγοράζει τα φάρμακά της για τον καρκίνο και της πουλάει έναντι 7,1 δισ. δολαρίων τη διαχείριση των εμβολίων της (πλην των αντιγριπικών). Παράλληλα ιδρύουν μία κοινοπραξία στον τομέα των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων.
Επειδή όμως καμία εταιρεία τέτοιου μεγέθους δεν πορεύεται με τον σταυρό στο χέρι, ανάλογα μεγάλες ήταν και οι υποθέσεις για τις οποίες η Novartis κλήθηκε να πληρώσει πρόστιμα για αθέμιτες πρακτικές προώθησης των προϊόντων της.
Υπενθυμίζουμε εδώ ότι οι καταγγελίες που έγιναν για τη δράση της εταιρείας στην Ελλάδα αφορούν το διάστημα 2006-2014. Κατά την ίδια περίοδο, όμως, η εταιρεία αντιμετώπισε προβλήματα με τη Δικαιοσύνη και αλλού. Ειδικότερα:
■ Το 2005 ξεκινά η πρώτη μεγάλη έρευνα των ομοσπονδιακών αρχών των ΗΠΑ για τη Novartis. Η υπόθεση αφορά την προώθηση από δίκτυο γιατρών έξι ευπώλητων φαρμάκων της εταιρείας προς το κοινό. Το αντίτιμο της προώθησης ήταν δώρα, γεύματα, ταξίδια που πλήρωνε η εταιρεία.
Η υπόθεση έκλεισε πέντε χρόνια αργότερα με τη Novartis να πληρώνει αποζημίωση 422,5 εκατ. δολάρια στο αμερικανικό Δημόσιο.
■ Το 2010 δικαστήριο της Νέας Υόρκης επιδίκασε αποζημίωση 3,3 εκατ. δολάρια σε 12 γυναίκες που εργάζονταν στο τμήμα πωλήσεων της Novartis, καθώς αποδείχθηκε ότι η εταιρεία έκανε διακρίσεις εις βάρος τους όταν έμαθε ότι οι συγκεκριμένες εγκυμονούσαν.
Η καταδίκη αυτή άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για την εταιρεία, η οποία στους επόμενους μήνες πλήρωσε άλλα 152 εκατ. δολάρια σε αποζημιώσεις εργαζόμενων γυναικών που κατήγγειλαν ότι από το 2002 υπέστησαν διακρίσεις που αφορούσαν τη μισθοδοσία, τις προαγωγές τους και τη γενικότερη συμπεριφορά της Novartis απέναντί τους.
■ Το καλοκαίρι του 2013 ξεσπά στην Ιαπωνία το σκάνδαλο Diovan, ένα φάρμακο της Novartis για την υπέρταση. Δύο πανεπιστήμια της χώρας που είχαν διεξαγάγει έρευνα για το σκεύασμα ανακάλεσαν τα συμπεράσματά τους κάνοντας λόγο για νοθευμένα κλινικά στοιχεία.
Η Novartis απέδωσε το θέμα σε ανάρμοστη συμπεριφορά ενός υπαλλήλου που είχε εμπλοκή σε όλες τις έρευνες, αλλά δεν δέχτηκε εμπλοκή της διοίκησης με σχετική απόφαση «μαγειρέματος» των στοιχείων.
Στις εξηγήσεις που έδωσε στις αρχές ανέφερε ότι ο υπάλληλος συμμετείχε στις πανεπιστημιακές έρευνες χωρίς να δηλώσει τη σχέση του με την εταιρεία – γεγονός που συνιστά σύγκρουση συμφερόντων. Οι αρμόδιες αρχές έκαναν μήνυση στην εταιρεία αλλά και στον υπάλληλο.
■ Την ίδια χρονιά λήγει εις βάρος της Novartis μια επτάχρονη δικαστική διαμάχη που έλαβε χώρα στην Ινδία. Η εταιρεία επιχείρησε να περάσει στη συγκεκριμένη αγορά ένα φάρμακο κατά του καρκίνου διεκδικώντας την προστασία της πατέντας του.
Το κόστος του συγκεκριμένου φαρμάκου ανερχόταν στα 4.000 δολάρια. Η υπόθεση έφτασε ώς το ανώτατο δικαστήριο της χώρας το οποίο και απέρριψε το αίτημα της εταιρείας, από τη στιγμή που αποδείχθηκε ότι το εν λόγω σκεύασμα είχε ελάχιστες διαφορές από άλλο γενόσημο σκεύασμα που η τιμή του ήταν στα 73 δολάρια!
Η εταιρεία είχε φτάσει στο σημείο έως και να εκβιάσει για την απόφαση, μέσω ενός ανώτερου στελέχους της, που σε συνέντευξή του στους Financial Times είχε δηλώσει:
«Αν η τωρινή κατάσταση παραμείνει ως έχει, δηλαδή όλες οι βελτιώσεις ενός πρωτότυπου σκευάσματος δεν μπορούν να προστατευτούν, αυτά τα φάρμακα δεν θα κυκλοφορούν στην Ινδία».
■ Τον Νοέμβριο του 2015 οι αμερικανικές αρχές επιβάλλουν νέο πρόστιμο ύψους 390 εκατ. δολαρίων στην εταιρεία. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο, είχε στήσει ένα δίκτυο προώθησης των προϊόντων της σε φαρμακεία της χώρας, με αντίτιμο εκπτώσεις επί των τιμών και δώρα στους φαρμακοποιούς.
Διαπιστώνει κανείς ότι οι περισσότερες καταδίκες της εταιρείας έχουν γίνει στις ΗΠΑ. Είναι λογικό εν μέρει, αν το συνδυάσουμε με τα επίσημα στοιχεία πώλησης των φαρμάκων.
Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακευτικών Βιομηχανιών και Ενώσεων (EFPIA - στοιχεία 2014), τη μερίδα του λέοντος κατέχει η Βόρεια Αμερική (Καναδάς και ΗΠΑ) όπου πωλείται το 44,5% των παραγόμενων φαρμάκων, με την Ευρώπη να ακολουθεί σε απόσταση, 25,3%.
Θα μπορούσε να πει κάποιος πως στις καταδίκες αυτές η εταιρεία απάντησε με απολύσεις, καθώς στην Αμερική μόνο κατά το διάστημα 2010-2013 5.400 συνεργάτες της Novartis (κυρίως στον τομέα των πωλήσεων) έχασαν τη δουλειά τους.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Οι καταγγελίες που αφορούν την Ελλάδα δεν διαφέρουν από τις άλλες περιπτώσεις που αναφέραμε πιο πάνω. Πρόκειται για καταγγελίες προώθησης των προϊόντων της εταιρείας από δίκτυο γιατρών με τη συμμετοχή διαφόρων στελεχών από τον χώρο της Υγείας.
Κάποια δημοσιεύματα, μόλις έγινε γνωστό ότι εξετάζονται και οι ενδεχόμενες ευθύνες πολιτικών προσώπων, έσπευσαν να απορρίψουν αυτή την εκδοχή, λέγοντας ότι δεν στοιχειοθετούνται τέτοιες κατηγορίες.
Βάσιμες πληροφορίες της «Εφ.Συν.» αναφέρουν ότι κανείς δεν μπορεί να κοιμάται ήσυχος έως ότου αποφανθεί σχετικά το FBI που διεξάγει την έρευνα μαζί με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ.
Κλιμάκιο του FBI βρέθηκε ήδη στην Ελλάδα για συλλογή στοιχείων, ενώ είναι δεκάδες οι άνθρωποι που έχουν καταθέσει για την υπόθεση.
Οι ίδιες πηγές μάς λένε ότι οι πληροφορίες που έδωσαν στις αμερικανικές αρχές τα δύο πρώην στελέχη της εταιρείας είναι βάσιμες και αποδεικτέες και γι’ αυτό άλλωστε ξεκίνησε και η σχετική έρευνα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Είναι, δε, σημαντικό να αποσαφηνιστεί ότι τα εν λόγω «βαθιά λαρύγγια» εξαγοράζουν με αυτό τον τρόπο την ασυλία τους μια και συμμετείχαν και οι ίδιοι στο δίκτυο το οποίο καταγγέλλουν.
Το μόνο σίγουρο είναι πως στην υπόθεση, όπως μας μεταφέρθηκε από αξιόπιστη πηγή, «εμπλέκονται σημαντικά πρόσωπα σε σημαντικές θέσεις» και πως θα υπάρξουν σχετικές ανακοινώσεις από την εισαγγελία της Νέας Υόρκης «μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2017».
Δήλωση του Ανδρέα Ξανθού στην «Εφ.Συν.»
Ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός
Σχολιάζοντας το όλο θέμα ο υπουργός Υγείας είπε τα εξής:
«Το θέμα “Novartis” αναδεικνύει τη μεγάλη δύναμη των πολυεθνικών φαρμάκου και τη δυνατότητά τους να ασκούν “επιθετική” πολιτική προώθησης των προϊόντων τους.
»Η απάντηση είναι: 1. Διαπραγμάτευση τιμών αποζημίωσης. 2. Διαφανές και δίκαιο σύστημα τιμολόγησης. 3. Ελεγχος ζήτησης (HTA-πρωτόκολλα). 4. Θεσμικές δικλίδες ασφαλείας, π.χ. δημοσιοποίηση στην ιστοσελίδα του ΕΟΦ και κάθε φαρμακευτικής εταιρείας των οικονομικών συναλλαγών των εταιρειών με γιατρούς ή επιστημονικές εταιρείες είτε για συμμετοχή σε ιατρικά συνέδρια είτε για κλινικές μελέτες κ.λπ. 5. Ισχυρή πολιτική βούληση “ηθικοποίησης” του Συστήματος Υγείας».
http://www.efsyn.gr/arthro/oi-eyaisthitoi-krikoi-mias-hrysis-alysidas
Οι ευαίσθητοι κρίκοι μιας χρυσής αλυσίδας
Το 2000, η ιατρική επιθεώρηση Journal of the American Medical Association - JAMA δημοσίευσε ένα άρθρο για τη σχέση των φαρμακευτικών εταιρειών και των γιατρών.
Το άρθρο συνόψιζε τα συμπεράσματα συνολικά 538 επιμέρους μελετών σχετικά με την αλληλεπίδραση γιατρών και φαρμακοβιομηχανίας μέσα από ιατρικά συνέδρια, ταξίδια, γεύματα και λοιπά «δώρα», υποστηρίζοντας ότι περισσότερα από 11 δισ. δολάρια ξοδεύονταν κάθε χρόνο από τις φαρμακευτικές εταιρείες για την προώθηση των προϊόντων τους.
Υπολογιζόταν ότι 8.000-13.000 δολάρια ξοδεύονταν ετησίως για κάθε γιατρό.
Από τα βασικότερα συμπεράσματα της μελέτης ήταν ότι η ανάπτυξη στενών σχέσεων ανάμεσα στους γιατρούς και τις φαρμακοβιομηχανίες είχε άμεση επίδραση στη συνταγογράφηση, γεγονός που προέκυπτε από την ταχύτητα με την οποία υιοθετούνταν ένα νέο φάρμακο, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις ήταν ακριβότερο από τα υπάρχοντα, χωρίς να παρέχει κανένα πλεονέκτημα σε σχέση με αυτά.
Την ίδια χρονιά, άλλο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο έγκυρο British Medical Journal, γραμμένο από δύο Ελληνες επιστήμονες, τους Ιωάννη Α. Γιαννακάκη (Τμήμα Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων) και Ιωάννη Π. Α. Ιωαννίδη (Τμήμα Κλινικών δοκιμών και βασισμένης σε ενδείξεις Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων), με τίτλο «Χίλιες και μία ιστορίες για το πώς οι φαρμακοβιομηχανίες “φροντίζουν” τις υλικές ανάγκες των γιατρών», περιέγραφε με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο ένα ταξίδι αναψυχής 200 Ελλήνων γιατρών με έξοδα μεγάλης φαρμακευτικής εταιρείας, που εντελώς συμπτωματικά εκείνη την περίοδο είχε κυκλοφορήσει ένα ολοκαίνουργιο αντιυπερτασικό φάρμακο.
Στα 17 χρόνια που ακολούθησαν κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Η φαρμακοβιομηχανία στην Ελλάδα είδε τον τζίρο της να εκτοξεύεται στα χρυσά χρόνια της δεκαετίας 2000-2010, την ώρα που ο τότε υπουργός Υγείας Αλέκος Παπαδόπουλος αποχωρούσε από τον θώκο του (2002) λέγοντας την αξέχαστη πλέον ατάκα: «Φεύγω πριν με φάνε τα πιράνχας της Υγείας».
Αργότερα ήρθαν τα Μνημόνια και οι οριζόντιες περικοπές στις δαπάνες άγγιξαν για τα καλά τις φαρμακοβιομηχανίες.
Ενδεικτικά, πάντως, αξίζει να αναφέρουμε ότι το 2002 η φαρμακευτική δαπάνη ήταν στο 1,53 δισ. ευρώ (ποσοστό 44,6% στο σύνολο των δαπανών υγείας) και το 2009 είχε φτάσει στα 4,3 δισ. ευρώ (ποσοστό 56,6% στο σύνολο των δαπανών υγείας).
Η υπόθεση Novartis έφερε στο φως ξανά όλες τις παθογένειες ενός συστήματος που είχε, όπως φαίνεται, πολλές τρύπες.
Οπως αναφέρει και στη συνέντευξή του σήμερα στην «Εφ.Συν.» ο υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός, «η φαρμακοβιομηχανία έχει ένα μεγάλο μερίδιο στο δημόσιο χρέος της χώρας» και «υπήρξε μια ασύδοτη περίοδος όπου σημειώθηκε έκρηξη της φαρμακευτικής δαπάνης».
Οπως φαίνεται, όμως, από τα στοιχεία που παρουσιάζουμε σήμερα, η προκλητή αυτή ζήτηση που οδήγησε στην εν λόγω έκρηξη της δαπάνης βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στον συνδυασμό ΜΜΕ και Ιατρικής Κοινότητας, υπό τη σκέπη βέβαια των φαρμακευτικών εταιρειών που πουλάνε το προϊόν.
Ο ασθενής ως πελάτης
Εδώ και μία πενταετία, το φαρμακευτικό μάρκετινγκ, η προώθηση δηλαδή προϊόντων και νέων τεχνολογιών στην Υγεία, έχει στρέψει το βλέμμα του στο Διαδίκτυο, είτε πρόκειται για τα λεγόμενα ιατρικά ενημερωτικά sites είτε για τα social media είτε για νέους τρόπους επικοινωνίας με τους γιατρούς μέσω ηλεκτρονικών σημειωμάτων.
Σύμφωνα με έρευνα που φέρει τον τίτλο: «Προώθηση Φαρμακευτικών Προϊόντων: Συνταγές για Εμπορική Επιτυχία (Launching Pharmaceutical Brands: Formulas for Commercialization Success)», της Cutting Edge Information, αμερικανικής εταιρείας που ειδικεύεται στον κλάδο των αναλύσεων της Υγείας, οι φαρμακευτικές εταιρείες επενδύουν ολοένα και περισσότερα ποσά στα ψηφιακά μέσα, παρά στα παραδοσιακά.
Γιατί; Επειδή, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, το 80% των ενήλικων χρηστών του Ιντερνετ ψάχνει online για πληροφορίες υγείας.
Εκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά επισκέπτονται ιατρικού περιεχομένου ιστοσελίδες προκειμένου να ενημερωθούν για διάφορες παθήσεις.
Η στροφή στο Διαδίκτυο αποτυπώνει και μια διάθεση των φαρμακευτικών να περικόψουν τις δαπάνες, καθώς είναι ένα μέσο σαφέστατα πιο φτηνό και, το κυριότερο, άμεσο.
Τα χορηγούμενα συνέδρια, εξάλλου, κοστίζουν πολλά, ενώ τα ταξίδια και τα υπόλοιπα δώρα αποδεικνύονται ιδιαίτερα ακριβά, κατά συνέπεια η αποτελεσματική και κυρίως φτηνή λύση είναι το Διαδίκτυο.
Συν τοις άλλοις, η έρευνα της Cutting Edge Information αναφέρει ότι υπάρχει συνεχής αύξηση δημιουργίας και λειτουργίας διαφόρων ειδών ιατρικών ιστότοπων εκ μέρους των φαρμακευτικών εταιρειών και άλλων φορέων.
Είναι ξεκάθαρο από τα παραπάνω ότι στόχος των εταιρειών είναι να αποκτήσουν απευθείας πρόσβαση στον καταναλωτή, με παράκαμψη της άποψης του γιατρού, όπου είναι αυτό δυνατόν, το λεγόμενο consumer targeted medicine, όπως είναι γνωστό με όρους μάρκετινγκ.
Με απλά λόγια, φανταστείτε έναν κόσμο όπου στο σουπερμάρκετ της γειτονιάς σου θα μπορείς εκτός από, π.χ., ασπιρίνη να βρίσκεις και άλλα φάρμακα που θα παίρνεις χωρίς συνταγή γιατρού.
Εντυπωσιακό; Μα ήδη γίνεται, αφού η εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ μερίμνησε γι’ αυτό και στην Ελλάδα.
Το τοπίο στην Ελλάδα
Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση από αυτή την τάση.
Μια εικόνα μάς προσφέρει η έρευνα του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Επιχειρείν ELTRUN, του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύτηκε το 2013.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας:
Εδώ και μία πενταετία, το φαρμακευτικό μάρκετινγκ, η προώθηση δηλαδή προϊόντων και νέων τεχνολογιών στην Υγεία, έχει στρέψει το βλέμμα του στο Διαδίκτυο, είτε πρόκειται για τα λεγόμενα ιατρικά ενημερωτικά sites είτε για τα social media είτε για νέους τρόπους επικοινωνίας με τους γιατρούς μέσω ηλεκτρονικών σημειωμάτων.
Σύμφωνα με έρευνα που φέρει τον τίτλο: «Προώθηση Φαρμακευτικών Προϊόντων: Συνταγές για Εμπορική Επιτυχία (Launching Pharmaceutical Brands: Formulas for Commercialization Success)», της Cutting Edge Information, αμερικανικής εταιρείας που ειδικεύεται στον κλάδο των αναλύσεων της Υγείας, οι φαρμακευτικές εταιρείες επενδύουν ολοένα και περισσότερα ποσά στα ψηφιακά μέσα, παρά στα παραδοσιακά.
Γιατί; Επειδή, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, το 80% των ενήλικων χρηστών του Ιντερνετ ψάχνει online για πληροφορίες υγείας.
Εκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά επισκέπτονται ιατρικού περιεχομένου ιστοσελίδες προκειμένου να ενημερωθούν για διάφορες παθήσεις.
Η στροφή στο Διαδίκτυο αποτυπώνει και μια διάθεση των φαρμακευτικών να περικόψουν τις δαπάνες, καθώς είναι ένα μέσο σαφέστατα πιο φτηνό και, το κυριότερο, άμεσο.
Τα χορηγούμενα συνέδρια, εξάλλου, κοστίζουν πολλά, ενώ τα ταξίδια και τα υπόλοιπα δώρα αποδεικνύονται ιδιαίτερα ακριβά, κατά συνέπεια η αποτελεσματική και κυρίως φτηνή λύση είναι το Διαδίκτυο.
Συν τοις άλλοις, η έρευνα της Cutting Edge Information αναφέρει ότι υπάρχει συνεχής αύξηση δημιουργίας και λειτουργίας διαφόρων ειδών ιατρικών ιστότοπων εκ μέρους των φαρμακευτικών εταιρειών και άλλων φορέων.
Είναι ξεκάθαρο από τα παραπάνω ότι στόχος των εταιρειών είναι να αποκτήσουν απευθείας πρόσβαση στον καταναλωτή, με παράκαμψη της άποψης του γιατρού, όπου είναι αυτό δυνατόν, το λεγόμενο consumer targeted medicine, όπως είναι γνωστό με όρους μάρκετινγκ.
Με απλά λόγια, φανταστείτε έναν κόσμο όπου στο σουπερμάρκετ της γειτονιάς σου θα μπορείς εκτός από, π.χ., ασπιρίνη να βρίσκεις και άλλα φάρμακα που θα παίρνεις χωρίς συνταγή γιατρού.
Εντυπωσιακό; Μα ήδη γίνεται, αφού η εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ μερίμνησε γι’ αυτό και στην Ελλάδα.
Το τοπίο στην Ελλάδα
Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση από αυτή την τάση.
Μια εικόνα μάς προσφέρει η έρευνα του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Επιχειρείν ELTRUN, του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύτηκε το 2013.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας:
Οι 8 στους 10 χρήστες του Διαδικτύου δήλωσαν ότι το χρησιμοποιούν προκειμένου να ενημερωθούν ή να συλλέξουν πληροφορίες σχετικά με ιατρικά θέματα.
Τα 2/3 εξ αυτών ψάχνουν στα ιατρικά sites να βρουν περισσότερες πληροφορίες για τα συμπτώματα πριν επισκεφτούν έναν γιατρό.
Επίσης 1 στους 3 χρήστες προτιμά να διαβάζει blogs/forums όπου συμμετέχουν άτομα με παρόμοια προβλήματα υγείας με τον ίδιο.
7 στους 10 που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν επισκεφθεί γιατρό που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για να βελτιώσει τις υπηρεσίες του. Μάλιστα, περίπου 1 στους 2 από αυτούς τους πολίτες πίστευε ότι η ενεργή συμμετοχή του γιατρού του στο Διαδίκτυο του ενισχύει την επικοινωνία μαζί του και του μειώνει το άγχος γιατί τον «ένιωθε συνέχεια δίπλα του».
Ωστόσο, μόλις το 6% των ερωτηθέντων χρηστών δήλωσαν σίγουροι για την αξιοπιστία όσων διάβαζαν στα ιατρικά sites.
Το επόμενο βήμα του Εργαστηρίου είναι η καταγραφή και η αξιολόγηση των ιατρικών sites στην Ελλάδα, μια έρευνα που θα διενεργηθεί την άνοιξη του 2017.
Σύμφωνα με μια πρώτη εκτίμηση, αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 300-350 ιστότοποι ιατρικού-παραϊατρικού περιεχομένου στη χώρα μας, αριθμός ιδιαίτερα μεγάλος για τον πληθυσμό μας.
Νομοθετικό πλαίσιο διαφάνειας
Πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει ένα νομοθετικό πλαίσιο διαφάνειας στη σχέση εταιρειών και γιατρών, πράγμα που αναμένεται να γίνει και στη χώρα μας σύντομα, όταν ξεπεραστούν κάποιες ενστάσεις που έχει καταθέσει η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.
«Κινούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση», λέει στην «Εφ.Συν.» ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός, στον απόηχο της υπόθεσης Novartis.
«Ενα πρώτο μέτρο σ’ αυτή την κατεύθυνση είναι η υποχρεωτική δημοσιοποίηση της συναλλαγής της φαρμακοβιομηχανίας με επιστημονικές εταιρείες και γιατρούς».
Οι 1.500 ιατρικές εταιρείες
Σύμφωνα με τα στοιχεία, σήμερα δραστηριοποιούνται στη χώρα μας περίπου 1.500 ιατρικές εταιρείες.
Οι αιτήσεις τους για έγκριση συνεδρίων από τον ΕΟΦ -σε συνεργασία με τις φαρμακευτικές- φτάνουν σε απίστευτους αριθμούς.
Μόνο για τον τομέα της ογκολογίας γίνονται περίπου 100 συνέδρια κάθε χρόνο στην Ελλάδα.
Η εικόνα που επικρατεί σήμερα, στην Ελλάδα της κρίσης, είναι ότι κάθε χρόνο γίνονται περίπου 3.000 συνέδρια διαφόρων τύπων, ημερίδες και καμπάνιες για ιατρικά θέματα υπό την αιγίδα τέτοιων εταιρειών.
Θα ήταν ενδιαφέρον κάποια στιγμή να αποσαφηνιστεί ο ρόλος τους και η σχέση τους με τη φαρμακοβιομηχανία.
Μια ενδιαφέρουσα διάσταση δίνει στο θέμα ο Χρήστος Ντέλλος, διευθυντής καρδιολογικού τμήματος στο Τζάνειο Νοσοκομείο, σε άρθρο του με τίτλο «Ιατρικές Εταιρείες Ερευνας Νοσημάτων ή Ερευνας Αγοράς: Τι κάνει ο ΕΟΦ;».
Γράφει χαρακτηριστικά:
«Οι επίσημα αναγνωρισμένες από το Υπουργείο Υγείας ιατρικές επιστημονικές εταιρείες ειδικότητας είναι σαράντα τέσσερις. Ποιοι επομένως ιδρύουν κάθε μέρα νέες ιατρικές εταιρείες για να εμφανίζονται σήμερα περίπου 1.500;
Τα ίδια τα μέλη των επίσημων ιατρικών εταιρειών ειδικότητας, οι πρώην και νυν πρόεδροι και μέλη των διοικητικών συμβουλίων τους, πανεπιστημιακοί καθηγητές και συντονιστές διευθυντές ΕΣΥ, δηλαδή σύσσωμη, εκτός εξαιρέσεων, η ιατρική ελίτ της χώρας! [...]
Ιατρικές εταιρείες με την επωνυμία “ίδρυμα”, “κολέγιο”, “ινστιτούτο”, “εταιρεία μελέτης”, “εταιρεία έρευνας” και ό,τι άλλο μπορεί να παραπέμπει σε βαθυστόχαστη επιστήμη.
Ιατρικές εταιρείες με ακριβώς το ίδιο αντικείμενο με πολλές άλλες, αλλά με τίτλο που η σειρά των λέξεων είναι διαφορετική.
Ολες μαζί είναι ταυτόχρονα και ταξιδιωτικά γραφεία για τα τουριστικά συνέδρια αναψυχής, από περιοδεύοντες ιατρικούς θιάσους [...]
Με τέτοιο βέβαια συνεδριακό οργασμό, από ιατρικές εταιρείες με μεγαλύτερο ζήλο για την εμπορική προώθηση νέων ακριβών θεραπειών και από τη φαρμακοβιομηχανία, την οποία συχνά πιέζουν για περισσότερα και δαπανηρότερα συνέδρια, οι γιατροί της χώρας μας θα έπρεπε να είναι οι σοφότεροι του κόσμου.
Μήπως όμως έτσι υποβάλλονται σε πλύση εγκεφάλου και σε τοξικές δόσεις κατευθυνόμενης ενημέρωσης με κίνδυνο επιστημονικής και ηθικής δηλητηρίασης, από ιατρικές εταιρείες με μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην έρευνα αγοράς και στο οικονομικό όφελος από τη διοργάνωση συνεδρίων, από όσο στην έρευνα νοσημάτων;
Εκτός και αν, ειδικά στη χώρα μας, έχουμε κάθε μέρα στην ιατρική δεκάδες “νέες εξελίξεις”, που πρέπει να τις πληρώνουμε, ακόμα και αυτές τις τραγικά δύσκολες μέρες, πολύ ακριβά.
Αλλωστε, το κύριο θέμα που θα έπρεπε να συζητείται στα ιατρικά συνέδρια σήμερα, δηλαδή η εκπαίδευση στη φροντίδα ασθενών σε συνθήκες βαθιάς οικονομικής κρίσης και η ορθολογική χρήση των περιορισμένων οικονομικών πόρων, δεν περιλαμβάνεται στα προγράμματα των συνεδρίων, μιας και δεν έχει σπόνσορα»!
Η περίπτωση του εμβολίου για τη μηνιγγίτιδα
Τον Ιανουάριο του 2013 η Ε.Ε. εγκρίνει τη χρήση του εμβολίου Bexsero για τον μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου Β, της φαρμακευτικής εταιρείας Novartis.
Απ’ την ώρα της έγκρισης, ακούγονται και οι πρώτες διαδικτυακές «φωνές» για άμεση ένταξή του στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, πριν καν το εμβόλιο περάσει από τον ΕΟΦ, πράγμα που έγινε στις αρχές του 2014.
Πριν το εμβόλιο δοκιμαστεί στον πληθυσμό σε επίπεδο παρενεργειών κ.λπ. (όπως κάθε φάρμακο), δημοσίευμα ιατρικού site τον Απρίλιο του 2013, σε γενικό θέμα που αφορούσε τη μηνιγγίτιδα, κατέληγε ως εξής: «Ωστόσο, με το νέο εμβόλιο κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας Β η κατάσταση αυτή αλλάζει».
Με τον όρο κατάσταση, ο συντάκτης του κειμένου εννοούσε όλες τις εν δυνάμει δυσάρεστες συνέπειες του συγκεκριμένου τύπου της ασθένειας.
Αυτό στο μάρκετινγκ λέγεται «προετοιμασία εδάφους προώθησης προϊόντος».
Εναν χρόνο μετά την έγκριση της Ε.Ε. και μόλις δύο μήνες μετά την κυκλοφορία του στην Ελλάδα κι ενώ το εμβόλιο δεν έχει μπει στο Πρόγραμμα Εμβολιασμών -δεν αποζημιώνεται δηλαδή η χρήση του από τα Ταμεία-, το ίδιο site επανέρχεται με νέο κείμενο, όπου πλέον επιστρατεύονται οι «κραυγές» για τη μηνιγγίτιδα που «θερίζει», για την «επιτροπή εμβολιασμών του υπουργείου Υγείας που έχει να συνεδριάσει μήνες με συνέπεια να μην μπορούν να ενταχθούν νέα εμβόλια στο εθνικό εμβολιαστικό πρόγραμμα» και ως μοναδικό παράδειγμα να παρουσιάζεται το εν λόγω εμβόλιο!
Για να μην είμαστε άδικοι βέβαια, υπήρξαν και έτεροι ουκ ολίγοι, ιατρικοί και μη, ιστότοποι, οι οποίοι σιγά σιγά και με όλο και περισσότερο τρομολαγνικούς τίτλους «ανακάλυπταν» στον συγκεκριμένο τύπο μηνιγγίτιδας το... τέλος του κόσμου και πρότασσαν ως λύση το συγκεκριμένο εμβόλιο.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τους τίτλους:
➤ «Η τιμή του εμβολίου αφήνει χιλιάδες παιδιά ευάλωτα στη μηνιγγίτιδα»,
➤ «Σώζει ζωές αλλά δεν συνταγογραφείται»,
➤ «Τρόμος στους γονείς: συναγερμός με τη μηνιγγίτιδα» κ.λπ.
Στα παραπάνω δημοσιεύματα τον λόγο έπαιρναν και γιατροί ή διάφορες επιστημονικές ενώσεις που εννοείται ότι υποστήριζαν την αναγκαιότητα του εμβολίου.
Η μελέτη
Κατά το ίδιο διάστημα βέβαια, «έτρεχε» μια πλούσια καμπάνια της Novartis με τίτλο «Παιδικά Χαμόγελα», ενώ στη συνέχεια τη σκυτάλη της διαφήμισης πήρε έτερη πολυεθνική του φαρμάκου, η GlaxoSmithKline, στην οποία η Novartis πούλησε τα εμβόλιά της το 2014.
Και επειδή, όπως φαίνεται, ο χρόνος περνούσε αλλά το εμβόλιο δεν έμπαινε στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, ήρθε και η ώρα της επιστημονικής μελέτης.
Ερευνα που εκπόνησε ομάδα υπό την επιστημονική ευθύνη του καθηγητή Πολιτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Κυριάκου Σουλιώτη, ανέφερε μεταξύ άλλων στα συμπεράσματά της πως:
➩ Τα 2/3 των παιδιάτρων θεωρούν ότι η μηνιγγίτιδα Β είναι μια νόσος υψίστης σημασίας για τη δημόσια υγεία, με σοβαρές συνέπειες (99%).
Αντίστοιχα, οι γονείς στη συντριπτική τους πλειονότητα αναγνωρίζουν την επικινδυνότητα της νόσου (88,5%), καθώς και τις συνέπειες αυτής.
➩ 9 στους 10 παιδιάτρους συστήνουν στους γονείς τον εμβολιασμό των παιδιών τους έναντι της μηνιγγίτιδας Β.
Ωστόσο, μόνο 3 στους 10 γονείς έχουν εμβολιάσει το παιδί τους.
Τα περισσότερα ιατρικά sites αλλά και διάφοροι ενημερωτικοί ιστότοποι «ξέχασαν» βέβαια να σημειώσουν πως η συγκεκριμένη έρευνα -καθ’ όλα νόμιμη- χρηματοδοτήθηκε από την εταιρεία GlaxoSmithKline, τη φαρμακευτική δηλαδή που κυκλοφορεί το Bexsero στην αγορά.
Στο ίδιο μοτίβο, κανένα από τα ανωτέρω sites δεν ανέφερε πως το συγκεκριμένο εμβόλιο δεν έχει ενταχθεί σε κανένα πρόγραμμα εμβολιασμών χωρών της Ε.Ε., πλην ειδικών ομάδων πληθυσμού στη Βρετανία (με 3πλάσια κρούσματα από της Ελλάδας), την Ιταλία και τη Γερμανία και ότι το ποσοστό κρουσμάτων στην Ελλάδα δεν συνηγορεί στη λογική του μαζικού εμβολιασμού.
Η εκστρατεία
Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε σ’ αυτό το σημείο ορισμένα αποσπάσματα ενός άρθρου για το Bexsero, του παιδιάτρου-λοιμωξιολόγου Κωνσταντίνου Καρύδη, ο οποίος κατά την περίοδο 2014-2015 ήταν μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε το 2015:
❝Αμέσως μόλις κυκλοφόρησε στη χώρα μας το Bexsero κάποιοι παιδίατροι έσπευσαν να το εντάξουν στα δικά τους εμβολιαστικά σενάρια που ταχέως και προθύμως συνέταξαν κι ευχαρίστως η εταιρεία έσπευσε να μοιράσει ή επιδείξει μέσω ταμπλέτας παντού.
Αμέσως έγινε πληθώρα δορυφορικών συμποσίων. Το φθινόπωρο άρχισε και το πρωτόγνωρο για τη χώρα: η περίφημη τηλεοπτική, ραδιοφωνική και από τα λοιπά ΜΜΕ εκστρατεία εμβολιασμού. Ετσι “βαπτίστηκε για τα μάτια της νομοθεσίας”!
Χρειάστηκε τη στήριξη κάποιου επιστημονικού φορέα - όχι της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών (ΕΕΕ), όπως πολλοί νομίζουν.
Ο διευθυντής εμβολίων (sic) [σ.σ. είναι γνωστό ότι η Ελλάδα δεν παράγει εμβόλια] και κάποιος γιατρός έδωσαν συνέντευξη Τύπου.
Ολως περιέργως, μόνον οι φωτογραφίες του γιατρού -που προφανώς εξετίθετο- κυκλοφορούσαν στο διαδίκτυο και όχι του διευθυντού.
Την ώρα της προαναφερθείσης συνέντευξης, διοργανωνόταν ένα πάνελ διαμορφωτών γνώμης -opinion leaders τους λέμε στην Αρτα- για το εμβόλιο στη χώρα μας.
Την εταιρεία την “έπιασε ο πόνος” και με κάλεσε ως μέλος της ΕΕΕ φυσικά!
Δεν πήγα για πολλούς λόγους και ακόμη γιατί δεν συνηθίζω να δέχομαι τηλεφωνικές προσκλήσεις από αγνώστους.
Αργότερα φούντωνε η τηλεθέαση με την παρουσία πρόθυμων παιδιάτρων που εξηγούσαν στα πρωινάδικα “τι είναι αυτό το εμβόλιο”.
Ζούσαμε μια περίεργη ατμόσφαιρα. Δεν ξέρω πόσοι είχαν αντιληφθεί ότι η διαφήμιση ήταν στα όρια ή και πέρα από τα όρια της νομιμότητας.
Η νομοθεσία είναι σαφέστατη [Αρθρο120/ ΦΕΚ1049Β’/ 29.4.2013]: “Απαγορεύεται η απευθυνόμενη στο κοινό διαφήμιση φαρμάκων [σ.σ. όπως τα εμβόλια, που ανήκουν στα ανοσολογικά φάρμακα και στα φάρμακα, σύμφωνα με τη νομική ορολογία] που μπορούν να χορηγηθούν μόνο με ιατρική συνταγή. Η (προηγούμενη) απαγόρευση δεν εφαρμόζεται στις εκστρατείες εμβολιασμού που διενεργούνται από τη βιομηχανία και έχουν εγκριθεί από τον ΕΟΦ. Η τήρηση των άνω προϋποθέσεων υπόκειται στον έλεγχο του ΕΟΦ”.
Προφανώς κάποιοι δεν έκαναν σωστά κι επαγγελματικά τη δουλειά τους, γιατί άλλο η “εκστρατεία εμβολιασμού” και άλλο το καραγκιοζιλίκι “Εκστρατεία Ευαισθητοποίησης και Ενημέρωσης Κοινού για την πρόληψη της μηνιγγιτιδοκοκκικής μηνιγγίτιδας”, που παρήλασε από τα ΜΜΕ μέσα σε κάθε ελληνικό σπίτι.
Είδα πολλούς να κραυγάζουν τότε από τον καναπέ τους. Οι διαφημίσεις προς τους γονείς ακόμη κυκλοφορούν μέσα από τριτοκλασάτα περιοδικά στα κομμωτήρια, τα γυμναστήρια και τις καφετέριες...
Η διαφήμιση ολοκλήρωσε τον κύκλο ζωής της. Το προσωπικό της εταιρείας που ήταν υπεύθυνο για την «εκστρατεία εμβολιασμού» (sic) απομακρύνθηκε, για να το πω κομψά, αλλά έκτοτε, οι παιδίατροι κι όλη η κοινωνία έχουν γίνει κουλουβάχατα, για να το πω άκομψα❞.
Win win κατάσταση
Και ο πιο δύσπιστος, πάντως, δύναται να αντιληφθεί πως μπορεί το Bexsero να μην έχει ενταχθεί ακόμα στο Πρόγραμμα Εμβολιασμών, ωστόσο όλος ο ντόρος που έγινε από τα ΜΜΕ και μερίδα γιατρών δεν πήγε στράφι.
Πολλοί ήταν οι γονείς που έδωσαν 300 και πλέον ευρώ για να εμβολιάσουν το παιδί τους.
Αυτό, στην ορολογία του μάρκετινγκ, ονομάζεται win win κατάσταση.
Με λίγα λόγια, σε κάθε περίπτωση κερδισμένη είναι στο τέλος η φαρμακευτική εταιρεία.
και ένα δεύτερο άρθρο
http://www.efsyn.gr/arthro/oi-eyaisthitoi-krikoi-mias-hrysis-alysidas
Οι ευαίσθητοι κρίκοι μιας χρυσής αλυσίδας
Το 2000, η ιατρική επιθεώρηση Journal of the American Medical Association - JAMA δημοσίευσε ένα άρθρο για τη σχέση των φαρμακευτικών εταιρειών και των γιατρών.
Το άρθρο συνόψιζε τα συμπεράσματα συνολικά 538 επιμέρους μελετών σχετικά με την αλληλεπίδραση γιατρών και φαρμακοβιομηχανίας μέσα από ιατρικά συνέδρια, ταξίδια, γεύματα και λοιπά «δώρα», υποστηρίζοντας ότι περισσότερα από 11 δισ. δολάρια ξοδεύονταν κάθε χρόνο από τις φαρμακευτικές εταιρείες για την προώθηση των προϊόντων τους.
Υπολογιζόταν ότι 8.000-13.000 δολάρια ξοδεύονταν ετησίως για κάθε γιατρό.
Από τα βασικότερα συμπεράσματα της μελέτης ήταν ότι η ανάπτυξη στενών σχέσεων ανάμεσα στους γιατρούς και τις φαρμακοβιομηχανίες είχε άμεση επίδραση στη συνταγογράφηση, γεγονός που προέκυπτε από την ταχύτητα με την οποία υιοθετούνταν ένα νέο φάρμακο, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις ήταν ακριβότερο από τα υπάρχοντα, χωρίς να παρέχει κανένα πλεονέκτημα σε σχέση με αυτά.
Την ίδια χρονιά, άλλο άρθρο που δημοσιεύτηκε στο έγκυρο British Medical Journal, γραμμένο από δύο Ελληνες επιστήμονες, τους Ιωάννη Α. Γιαννακάκη (Τμήμα Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων) και Ιωάννη Π. Α. Ιωαννίδη (Τμήμα Κλινικών δοκιμών και βασισμένης σε ενδείξεις Ιατρικής, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων), με τίτλο «Χίλιες και μία ιστορίες για το πώς οι φαρμακοβιομηχανίες “φροντίζουν” τις υλικές ανάγκες των γιατρών», περιέγραφε με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο ένα ταξίδι αναψυχής 200 Ελλήνων γιατρών με έξοδα μεγάλης φαρμακευτικής εταιρείας, που εντελώς συμπτωματικά εκείνη την περίοδο είχε κυκλοφορήσει ένα ολοκαίνουργιο αντιυπερτασικό φάρμακο.
Στα 17 χρόνια που ακολούθησαν κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Η φαρμακοβιομηχανία στην Ελλάδα είδε τον τζίρο της να εκτοξεύεται στα χρυσά χρόνια της δεκαετίας 2000-2010, την ώρα που ο τότε υπουργός Υγείας Αλέκος Παπαδόπουλος αποχωρούσε από τον θώκο του (2002) λέγοντας την αξέχαστη πλέον ατάκα: «Φεύγω πριν με φάνε τα πιράνχας της Υγείας».
Αργότερα ήρθαν τα Μνημόνια και οι οριζόντιες περικοπές στις δαπάνες άγγιξαν για τα καλά τις φαρμακοβιομηχανίες.
Ενδεικτικά, πάντως, αξίζει να αναφέρουμε ότι το 2002 η φαρμακευτική δαπάνη ήταν στο 1,53 δισ. ευρώ (ποσοστό 44,6% στο σύνολο των δαπανών υγείας) και το 2009 είχε φτάσει στα 4,3 δισ. ευρώ (ποσοστό 56,6% στο σύνολο των δαπανών υγείας).
Η υπόθεση Novartis έφερε στο φως ξανά όλες τις παθογένειες ενός συστήματος που είχε, όπως φαίνεται, πολλές τρύπες.
Οπως αναφέρει και στη συνέντευξή του σήμερα στην «Εφ.Συν.» ο υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός, «η φαρμακοβιομηχανία έχει ένα μεγάλο μερίδιο στο δημόσιο χρέος της χώρας» και «υπήρξε μια ασύδοτη περίοδος όπου σημειώθηκε έκρηξη της φαρμακευτικής δαπάνης».
Οπως φαίνεται, όμως, από τα στοιχεία που παρουσιάζουμε σήμερα, η προκλητή αυτή ζήτηση που οδήγησε στην εν λόγω έκρηξη της δαπάνης βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στον συνδυασμό ΜΜΕ και Ιατρικής Κοινότητας, υπό τη σκέπη βέβαια των φαρμακευτικών εταιρειών που πουλάνε το προϊόν.
Ο ασθενής ως πελάτης
Εδώ και μία πενταετία, το φαρμακευτικό μάρκετινγκ, η προώθηση δηλαδή προϊόντων και νέων τεχνολογιών στην Υγεία, έχει στρέψει το βλέμμα του στο Διαδίκτυο, είτε πρόκειται για τα λεγόμενα ιατρικά ενημερωτικά sites είτε για τα social media είτε για νέους τρόπους επικοινωνίας με τους γιατρούς μέσω ηλεκτρονικών σημειωμάτων.
Σύμφωνα με έρευνα που φέρει τον τίτλο: «Προώθηση Φαρμακευτικών Προϊόντων: Συνταγές για Εμπορική Επιτυχία (Launching Pharmaceutical Brands: Formulas for Commercialization Success)», της Cutting Edge Information, αμερικανικής εταιρείας που ειδικεύεται στον κλάδο των αναλύσεων της Υγείας, οι φαρμακευτικές εταιρείες επενδύουν ολοένα και περισσότερα ποσά στα ψηφιακά μέσα, παρά στα παραδοσιακά.
Γιατί; Επειδή, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, το 80% των ενήλικων χρηστών του Ιντερνετ ψάχνει online για πληροφορίες υγείας.
Εκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά επισκέπτονται ιατρικού περιεχομένου ιστοσελίδες προκειμένου να ενημερωθούν για διάφορες παθήσεις.
Η στροφή στο Διαδίκτυο αποτυπώνει και μια διάθεση των φαρμακευτικών να περικόψουν τις δαπάνες, καθώς είναι ένα μέσο σαφέστατα πιο φτηνό και, το κυριότερο, άμεσο.
Τα χορηγούμενα συνέδρια, εξάλλου, κοστίζουν πολλά, ενώ τα ταξίδια και τα υπόλοιπα δώρα αποδεικνύονται ιδιαίτερα ακριβά, κατά συνέπεια η αποτελεσματική και κυρίως φτηνή λύση είναι το Διαδίκτυο.
Συν τοις άλλοις, η έρευνα της Cutting Edge Information αναφέρει ότι υπάρχει συνεχής αύξηση δημιουργίας και λειτουργίας διαφόρων ειδών ιατρικών ιστότοπων εκ μέρους των φαρμακευτικών εταιρειών και άλλων φορέων.
Είναι ξεκάθαρο από τα παραπάνω ότι στόχος των εταιρειών είναι να αποκτήσουν απευθείας πρόσβαση στον καταναλωτή, με παράκαμψη της άποψης του γιατρού, όπου είναι αυτό δυνατόν, το λεγόμενο consumer targeted medicine, όπως είναι γνωστό με όρους μάρκετινγκ.
Με απλά λόγια, φανταστείτε έναν κόσμο όπου στο σουπερμάρκετ της γειτονιάς σου θα μπορείς εκτός από, π.χ., ασπιρίνη να βρίσκεις και άλλα φάρμακα που θα παίρνεις χωρίς συνταγή γιατρού.
Εντυπωσιακό; Μα ήδη γίνεται, αφού η εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ μερίμνησε γι’ αυτό και στην Ελλάδα.
Το τοπίο στην Ελλάδα
Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση από αυτή την τάση.
Μια εικόνα μάς προσφέρει η έρευνα του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Επιχειρείν ELTRUN, του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύτηκε το 2013.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας:
Εδώ και μία πενταετία, το φαρμακευτικό μάρκετινγκ, η προώθηση δηλαδή προϊόντων και νέων τεχνολογιών στην Υγεία, έχει στρέψει το βλέμμα του στο Διαδίκτυο, είτε πρόκειται για τα λεγόμενα ιατρικά ενημερωτικά sites είτε για τα social media είτε για νέους τρόπους επικοινωνίας με τους γιατρούς μέσω ηλεκτρονικών σημειωμάτων.
Σύμφωνα με έρευνα που φέρει τον τίτλο: «Προώθηση Φαρμακευτικών Προϊόντων: Συνταγές για Εμπορική Επιτυχία (Launching Pharmaceutical Brands: Formulas for Commercialization Success)», της Cutting Edge Information, αμερικανικής εταιρείας που ειδικεύεται στον κλάδο των αναλύσεων της Υγείας, οι φαρμακευτικές εταιρείες επενδύουν ολοένα και περισσότερα ποσά στα ψηφιακά μέσα, παρά στα παραδοσιακά.
Γιατί; Επειδή, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, το 80% των ενήλικων χρηστών του Ιντερνετ ψάχνει online για πληροφορίες υγείας.
Εκατομμύρια άνθρωποι καθημερινά επισκέπτονται ιατρικού περιεχομένου ιστοσελίδες προκειμένου να ενημερωθούν για διάφορες παθήσεις.
Η στροφή στο Διαδίκτυο αποτυπώνει και μια διάθεση των φαρμακευτικών να περικόψουν τις δαπάνες, καθώς είναι ένα μέσο σαφέστατα πιο φτηνό και, το κυριότερο, άμεσο.
Τα χορηγούμενα συνέδρια, εξάλλου, κοστίζουν πολλά, ενώ τα ταξίδια και τα υπόλοιπα δώρα αποδεικνύονται ιδιαίτερα ακριβά, κατά συνέπεια η αποτελεσματική και κυρίως φτηνή λύση είναι το Διαδίκτυο.
Συν τοις άλλοις, η έρευνα της Cutting Edge Information αναφέρει ότι υπάρχει συνεχής αύξηση δημιουργίας και λειτουργίας διαφόρων ειδών ιατρικών ιστότοπων εκ μέρους των φαρμακευτικών εταιρειών και άλλων φορέων.
Είναι ξεκάθαρο από τα παραπάνω ότι στόχος των εταιρειών είναι να αποκτήσουν απευθείας πρόσβαση στον καταναλωτή, με παράκαμψη της άποψης του γιατρού, όπου είναι αυτό δυνατόν, το λεγόμενο consumer targeted medicine, όπως είναι γνωστό με όρους μάρκετινγκ.
Με απλά λόγια, φανταστείτε έναν κόσμο όπου στο σουπερμάρκετ της γειτονιάς σου θα μπορείς εκτός από, π.χ., ασπιρίνη να βρίσκεις και άλλα φάρμακα που θα παίρνεις χωρίς συνταγή γιατρού.
Εντυπωσιακό; Μα ήδη γίνεται, αφού η εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ μερίμνησε γι’ αυτό και στην Ελλάδα.
Το τοπίο στην Ελλάδα
Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση από αυτή την τάση.
Μια εικόνα μάς προσφέρει η έρευνα του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Επιχειρείν ELTRUN, του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύτηκε το 2013.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας:
Οι 8 στους 10 χρήστες του Διαδικτύου δήλωσαν ότι το χρησιμοποιούν προκειμένου να ενημερωθούν ή να συλλέξουν πληροφορίες σχετικά με ιατρικά θέματα.
Τα 2/3 εξ αυτών ψάχνουν στα ιατρικά sites να βρουν περισσότερες πληροφορίες για τα συμπτώματα πριν επισκεφτούν έναν γιατρό.
Επίσης 1 στους 3 χρήστες προτιμά να διαβάζει blogs/forums όπου συμμετέχουν άτομα με παρόμοια προβλήματα υγείας με τον ίδιο.
7 στους 10 που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν επισκεφθεί γιατρό που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για να βελτιώσει τις υπηρεσίες του. Μάλιστα, περίπου 1 στους 2 από αυτούς τους πολίτες πίστευε ότι η ενεργή συμμετοχή του γιατρού του στο Διαδίκτυο του ενισχύει την επικοινωνία μαζί του και του μειώνει το άγχος γιατί τον «ένιωθε συνέχεια δίπλα του».
Ωστόσο, μόλις το 6% των ερωτηθέντων χρηστών δήλωσαν σίγουροι για την αξιοπιστία όσων διάβαζαν στα ιατρικά sites.
Το επόμενο βήμα του Εργαστηρίου είναι η καταγραφή και η αξιολόγηση των ιατρικών sites στην Ελλάδα, μια έρευνα που θα διενεργηθεί την άνοιξη του 2017.
Σύμφωνα με μια πρώτη εκτίμηση, αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 300-350 ιστότοποι ιατρικού-παραϊατρικού περιεχομένου στη χώρα μας, αριθμός ιδιαίτερα μεγάλος για τον πληθυσμό μας.
Νομοθετικό πλαίσιο διαφάνειας
Πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει ένα νομοθετικό πλαίσιο διαφάνειας στη σχέση εταιρειών και γιατρών, πράγμα που αναμένεται να γίνει και στη χώρα μας σύντομα, όταν ξεπεραστούν κάποιες ενστάσεις που έχει καταθέσει η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.
«Κινούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση», λέει στην «Εφ.Συν.» ο υπουργός Υγείας Ανδρέας Ξανθός, στον απόηχο της υπόθεσης Novartis.
«Ενα πρώτο μέτρο σ’ αυτή την κατεύθυνση είναι η υποχρεωτική δημοσιοποίηση της συναλλαγής της φαρμακοβιομηχανίας με επιστημονικές εταιρείες και γιατρούς».
Οι 1.500 ιατρικές εταιρείες
Σύμφωνα με τα στοιχεία, σήμερα δραστηριοποιούνται στη χώρα μας περίπου 1.500 ιατρικές εταιρείες.
Οι αιτήσεις τους για έγκριση συνεδρίων από τον ΕΟΦ -σε συνεργασία με τις φαρμακευτικές- φτάνουν σε απίστευτους αριθμούς.
Μόνο για τον τομέα της ογκολογίας γίνονται περίπου 100 συνέδρια κάθε χρόνο στην Ελλάδα.
Η εικόνα που επικρατεί σήμερα, στην Ελλάδα της κρίσης, είναι ότι κάθε χρόνο γίνονται περίπου 3.000 συνέδρια διαφόρων τύπων, ημερίδες και καμπάνιες για ιατρικά θέματα υπό την αιγίδα τέτοιων εταιρειών.
Θα ήταν ενδιαφέρον κάποια στιγμή να αποσαφηνιστεί ο ρόλος τους και η σχέση τους με τη φαρμακοβιομηχανία.
Μια ενδιαφέρουσα διάσταση δίνει στο θέμα ο Χρήστος Ντέλλος, διευθυντής καρδιολογικού τμήματος στο Τζάνειο Νοσοκομείο, σε άρθρο του με τίτλο «Ιατρικές Εταιρείες Ερευνας Νοσημάτων ή Ερευνας Αγοράς: Τι κάνει ο ΕΟΦ;».
Γράφει χαρακτηριστικά:
«Οι επίσημα αναγνωρισμένες από το Υπουργείο Υγείας ιατρικές επιστημονικές εταιρείες ειδικότητας είναι σαράντα τέσσερις. Ποιοι επομένως ιδρύουν κάθε μέρα νέες ιατρικές εταιρείες για να εμφανίζονται σήμερα περίπου 1.500;
Τα ίδια τα μέλη των επίσημων ιατρικών εταιρειών ειδικότητας, οι πρώην και νυν πρόεδροι και μέλη των διοικητικών συμβουλίων τους, πανεπιστημιακοί καθηγητές και συντονιστές διευθυντές ΕΣΥ, δηλαδή σύσσωμη, εκτός εξαιρέσεων, η ιατρική ελίτ της χώρας! [...]
Ιατρικές εταιρείες με την επωνυμία “ίδρυμα”, “κολέγιο”, “ινστιτούτο”, “εταιρεία μελέτης”, “εταιρεία έρευνας” και ό,τι άλλο μπορεί να παραπέμπει σε βαθυστόχαστη επιστήμη.
Ιατρικές εταιρείες με ακριβώς το ίδιο αντικείμενο με πολλές άλλες, αλλά με τίτλο που η σειρά των λέξεων είναι διαφορετική.
Ολες μαζί είναι ταυτόχρονα και ταξιδιωτικά γραφεία για τα τουριστικά συνέδρια αναψυχής, από περιοδεύοντες ιατρικούς θιάσους [...]
Με τέτοιο βέβαια συνεδριακό οργασμό, από ιατρικές εταιρείες με μεγαλύτερο ζήλο για την εμπορική προώθηση νέων ακριβών θεραπειών και από τη φαρμακοβιομηχανία, την οποία συχνά πιέζουν για περισσότερα και δαπανηρότερα συνέδρια, οι γιατροί της χώρας μας θα έπρεπε να είναι οι σοφότεροι του κόσμου.
Μήπως όμως έτσι υποβάλλονται σε πλύση εγκεφάλου και σε τοξικές δόσεις κατευθυνόμενης ενημέρωσης με κίνδυνο επιστημονικής και ηθικής δηλητηρίασης, από ιατρικές εταιρείες με μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην έρευνα αγοράς και στο οικονομικό όφελος από τη διοργάνωση συνεδρίων, από όσο στην έρευνα νοσημάτων;
Εκτός και αν, ειδικά στη χώρα μας, έχουμε κάθε μέρα στην ιατρική δεκάδες “νέες εξελίξεις”, που πρέπει να τις πληρώνουμε, ακόμα και αυτές τις τραγικά δύσκολες μέρες, πολύ ακριβά.
Αλλωστε, το κύριο θέμα που θα έπρεπε να συζητείται στα ιατρικά συνέδρια σήμερα, δηλαδή η εκπαίδευση στη φροντίδα ασθενών σε συνθήκες βαθιάς οικονομικής κρίσης και η ορθολογική χρήση των περιορισμένων οικονομικών πόρων, δεν περιλαμβάνεται στα προγράμματα των συνεδρίων, μιας και δεν έχει σπόνσορα»!
Η περίπτωση του εμβολίου για τη μηνιγγίτιδα
Τον Ιανουάριο του 2013 η Ε.Ε. εγκρίνει τη χρήση του εμβολίου Bexsero για τον μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου Β, της φαρμακευτικής εταιρείας Novartis.
Απ’ την ώρα της έγκρισης, ακούγονται και οι πρώτες διαδικτυακές «φωνές» για άμεση ένταξή του στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, πριν καν το εμβόλιο περάσει από τον ΕΟΦ, πράγμα που έγινε στις αρχές του 2014.
Πριν το εμβόλιο δοκιμαστεί στον πληθυσμό σε επίπεδο παρενεργειών κ.λπ. (όπως κάθε φάρμακο), δημοσίευμα ιατρικού site τον Απρίλιο του 2013, σε γενικό θέμα που αφορούσε τη μηνιγγίτιδα, κατέληγε ως εξής: «Ωστόσο, με το νέο εμβόλιο κατά του μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας Β η κατάσταση αυτή αλλάζει».
Με τον όρο κατάσταση, ο συντάκτης του κειμένου εννοούσε όλες τις εν δυνάμει δυσάρεστες συνέπειες του συγκεκριμένου τύπου της ασθένειας.
Αυτό στο μάρκετινγκ λέγεται «προετοιμασία εδάφους προώθησης προϊόντος».
Εναν χρόνο μετά την έγκριση της Ε.Ε. και μόλις δύο μήνες μετά την κυκλοφορία του στην Ελλάδα κι ενώ το εμβόλιο δεν έχει μπει στο Πρόγραμμα Εμβολιασμών -δεν αποζημιώνεται δηλαδή η χρήση του από τα Ταμεία-, το ίδιο site επανέρχεται με νέο κείμενο, όπου πλέον επιστρατεύονται οι «κραυγές» για τη μηνιγγίτιδα που «θερίζει», για την «επιτροπή εμβολιασμών του υπουργείου Υγείας που έχει να συνεδριάσει μήνες με συνέπεια να μην μπορούν να ενταχθούν νέα εμβόλια στο εθνικό εμβολιαστικό πρόγραμμα» και ως μοναδικό παράδειγμα να παρουσιάζεται το εν λόγω εμβόλιο!
Για να μην είμαστε άδικοι βέβαια, υπήρξαν και έτεροι ουκ ολίγοι, ιατρικοί και μη, ιστότοποι, οι οποίοι σιγά σιγά και με όλο και περισσότερο τρομολαγνικούς τίτλους «ανακάλυπταν» στον συγκεκριμένο τύπο μηνιγγίτιδας το... τέλος του κόσμου και πρότασσαν ως λύση το συγκεκριμένο εμβόλιο.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τους τίτλους:
➤ «Η τιμή του εμβολίου αφήνει χιλιάδες παιδιά ευάλωτα στη μηνιγγίτιδα»,
➤ «Σώζει ζωές αλλά δεν συνταγογραφείται»,
➤ «Τρόμος στους γονείς: συναγερμός με τη μηνιγγίτιδα» κ.λπ.
Στα παραπάνω δημοσιεύματα τον λόγο έπαιρναν και γιατροί ή διάφορες επιστημονικές ενώσεις που εννοείται ότι υποστήριζαν την αναγκαιότητα του εμβολίου.
Η μελέτη
Κατά το ίδιο διάστημα βέβαια, «έτρεχε» μια πλούσια καμπάνια της Novartis με τίτλο «Παιδικά Χαμόγελα», ενώ στη συνέχεια τη σκυτάλη της διαφήμισης πήρε έτερη πολυεθνική του φαρμάκου, η GlaxoSmithKline, στην οποία η Novartis πούλησε τα εμβόλιά της το 2014.
Και επειδή, όπως φαίνεται, ο χρόνος περνούσε αλλά το εμβόλιο δεν έμπαινε στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, ήρθε και η ώρα της επιστημονικής μελέτης.
Ερευνα που εκπόνησε ομάδα υπό την επιστημονική ευθύνη του καθηγητή Πολιτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Κυριάκου Σουλιώτη, ανέφερε μεταξύ άλλων στα συμπεράσματά της πως:
➩ Τα 2/3 των παιδιάτρων θεωρούν ότι η μηνιγγίτιδα Β είναι μια νόσος υψίστης σημασίας για τη δημόσια υγεία, με σοβαρές συνέπειες (99%).
Αντίστοιχα, οι γονείς στη συντριπτική τους πλειονότητα αναγνωρίζουν την επικινδυνότητα της νόσου (88,5%), καθώς και τις συνέπειες αυτής.
➩ 9 στους 10 παιδιάτρους συστήνουν στους γονείς τον εμβολιασμό των παιδιών τους έναντι της μηνιγγίτιδας Β.
Ωστόσο, μόνο 3 στους 10 γονείς έχουν εμβολιάσει το παιδί τους.
Τα περισσότερα ιατρικά sites αλλά και διάφοροι ενημερωτικοί ιστότοποι «ξέχασαν» βέβαια να σημειώσουν πως η συγκεκριμένη έρευνα -καθ’ όλα νόμιμη- χρηματοδοτήθηκε από την εταιρεία GlaxoSmithKline, τη φαρμακευτική δηλαδή που κυκλοφορεί το Bexsero στην αγορά.
Στο ίδιο μοτίβο, κανένα από τα ανωτέρω sites δεν ανέφερε πως το συγκεκριμένο εμβόλιο δεν έχει ενταχθεί σε κανένα πρόγραμμα εμβολιασμών χωρών της Ε.Ε., πλην ειδικών ομάδων πληθυσμού στη Βρετανία (με 3πλάσια κρούσματα από της Ελλάδας), την Ιταλία και τη Γερμανία και ότι το ποσοστό κρουσμάτων στην Ελλάδα δεν συνηγορεί στη λογική του μαζικού εμβολιασμού.
Η εκστρατεία
Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε σ’ αυτό το σημείο ορισμένα αποσπάσματα ενός άρθρου για το Bexsero, του παιδιάτρου-λοιμωξιολόγου Κωνσταντίνου Καρύδη, ο οποίος κατά την περίοδο 2014-2015 ήταν μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε το 2015:
❝Αμέσως μόλις κυκλοφόρησε στη χώρα μας το Bexsero κάποιοι παιδίατροι έσπευσαν να το εντάξουν στα δικά τους εμβολιαστικά σενάρια που ταχέως και προθύμως συνέταξαν κι ευχαρίστως η εταιρεία έσπευσε να μοιράσει ή επιδείξει μέσω ταμπλέτας παντού.
Αμέσως έγινε πληθώρα δορυφορικών συμποσίων. Το φθινόπωρο άρχισε και το πρωτόγνωρο για τη χώρα: η περίφημη τηλεοπτική, ραδιοφωνική και από τα λοιπά ΜΜΕ εκστρατεία εμβολιασμού. Ετσι “βαπτίστηκε για τα μάτια της νομοθεσίας”!
Χρειάστηκε τη στήριξη κάποιου επιστημονικού φορέα - όχι της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών (ΕΕΕ), όπως πολλοί νομίζουν.
Ο διευθυντής εμβολίων (sic) [σ.σ. είναι γνωστό ότι η Ελλάδα δεν παράγει εμβόλια] και κάποιος γιατρός έδωσαν συνέντευξη Τύπου.
Ολως περιέργως, μόνον οι φωτογραφίες του γιατρού -που προφανώς εξετίθετο- κυκλοφορούσαν στο διαδίκτυο και όχι του διευθυντού.
Την ώρα της προαναφερθείσης συνέντευξης, διοργανωνόταν ένα πάνελ διαμορφωτών γνώμης -opinion leaders τους λέμε στην Αρτα- για το εμβόλιο στη χώρα μας.
Την εταιρεία την “έπιασε ο πόνος” και με κάλεσε ως μέλος της ΕΕΕ φυσικά!
Δεν πήγα για πολλούς λόγους και ακόμη γιατί δεν συνηθίζω να δέχομαι τηλεφωνικές προσκλήσεις από αγνώστους.
Αργότερα φούντωνε η τηλεθέαση με την παρουσία πρόθυμων παιδιάτρων που εξηγούσαν στα πρωινάδικα “τι είναι αυτό το εμβόλιο”.
Ζούσαμε μια περίεργη ατμόσφαιρα. Δεν ξέρω πόσοι είχαν αντιληφθεί ότι η διαφήμιση ήταν στα όρια ή και πέρα από τα όρια της νομιμότητας.
Η νομοθεσία είναι σαφέστατη [Αρθρο120/ ΦΕΚ1049Β’/ 29.4.2013]: “Απαγορεύεται η απευθυνόμενη στο κοινό διαφήμιση φαρμάκων [σ.σ. όπως τα εμβόλια, που ανήκουν στα ανοσολογικά φάρμακα και στα φάρμακα, σύμφωνα με τη νομική ορολογία] που μπορούν να χορηγηθούν μόνο με ιατρική συνταγή. Η (προηγούμενη) απαγόρευση δεν εφαρμόζεται στις εκστρατείες εμβολιασμού που διενεργούνται από τη βιομηχανία και έχουν εγκριθεί από τον ΕΟΦ. Η τήρηση των άνω προϋποθέσεων υπόκειται στον έλεγχο του ΕΟΦ”.
Προφανώς κάποιοι δεν έκαναν σωστά κι επαγγελματικά τη δουλειά τους, γιατί άλλο η “εκστρατεία εμβολιασμού” και άλλο το καραγκιοζιλίκι “Εκστρατεία Ευαισθητοποίησης και Ενημέρωσης Κοινού για την πρόληψη της μηνιγγιτιδοκοκκικής μηνιγγίτιδας”, που παρήλασε από τα ΜΜΕ μέσα σε κάθε ελληνικό σπίτι.
Είδα πολλούς να κραυγάζουν τότε από τον καναπέ τους. Οι διαφημίσεις προς τους γονείς ακόμη κυκλοφορούν μέσα από τριτοκλασάτα περιοδικά στα κομμωτήρια, τα γυμναστήρια και τις καφετέριες...
Η διαφήμιση ολοκλήρωσε τον κύκλο ζωής της. Το προσωπικό της εταιρείας που ήταν υπεύθυνο για την «εκστρατεία εμβολιασμού» (sic) απομακρύνθηκε, για να το πω κομψά, αλλά έκτοτε, οι παιδίατροι κι όλη η κοινωνία έχουν γίνει κουλουβάχατα, για να το πω άκομψα❞.
Win win κατάσταση
Και ο πιο δύσπιστος, πάντως, δύναται να αντιληφθεί πως μπορεί το Bexsero να μην έχει ενταχθεί ακόμα στο Πρόγραμμα Εμβολιασμών, ωστόσο όλος ο ντόρος που έγινε από τα ΜΜΕ και μερίδα γιατρών δεν πήγε στράφι.
Πολλοί ήταν οι γονείς που έδωσαν 300 και πλέον ευρώ για να εμβολιάσουν το παιδί τους.
Αυτό, στην ορολογία του μάρκετινγκ, ονομάζεται win win κατάσταση.
Με λίγα λόγια, σε κάθε περίπτωση κερδισμένη είναι στο τέλος η φαρμακευτική εταιρεία.
No comments:
Post a Comment